Schoolbestuurder: ‘Vanwege het lerarentekort moeten we het onderwijs geheel opnieuw ontwerpen’

‘Niet zoeken naar meer docenten, maar het onderwijs zo inrichten dat je toekunt met minder.’ Dat is in het kort de visie van Albert Weishaupt van het Roelof van Echten College. In de regio Drenthe werkt hij samen met andere onderwijsinstellingen om deze ideeën van de grond te krijgen. Want innovatieve manieren van lesgeven zijn hard nodig vanwege het lerarentekort én om het onderwijs te verbeteren.

Het onderwijs staat de komende jaren voor een grote uitdaging. Het lerarentekort wordt er vanwege natuurlijk verloop voorlopig immers niet kleiner op. Sommige scholen slaan de handen ineen om de personeelsproblemen het hoofd te bieden. In de regio Drenthe hebben 17 onderwijsinstellingen in het voortgezet onderwijs de krachten gebundeld in Noorderwijzer. Door de samenwerking zijn ze aantrekkelijker als werkgever en borgen ze de kwaliteit van onderwijs in de regio. ‘Die twee gaan hand in hand’, aldus bestuurder Albert Weishaupt van het Roelof van Echten College, een van de samenwerkende scholen. ‘Als we het onderwijs slimmer organiseren, maken we het lesgeven aantrekkelijker én verbeteren we de kwaliteit van onderwijs.’

Tijd van laaghangend fruit is voorbij

Docenten die langer werken, leraren die minder urgente taken uitstellen om in een andere klas les te geven, directeuren die weer voor de klas gaan staan – Weishaupt kent alle maatregelen die helaas ook nu nog nodig zijn. ‘Dit zijn slechts tijdelijke oplossingen, het is laaghangend fruit om de lerarentekorten op korte termijn tegen te gaan.’ Maar het is de vraag welke effecten ze hebben op de kwaliteit van het onderwijs – zeker op langere termijn. Weishaupt: ‘Het onderwijs is de bouwplaats voor de samenleving, dus die kwaliteit wil je juist verbeteren.’

Veelkoppig monster

Volgens de Drentse schoolbestuurder komen er in de personeelsproblematiek van het onderwijs meerdere pijnpunten samen. ‘Er is niet alleen het lerarentekort, docenten ervaren ook een hoge werkdruk’, aldus de ervaren bestuurder. ‘Daarnaast kampt het onderwijs met een imagoprobleem. Er zijn veel hoogopgeleiden, maar zij willen op een of andere manier niet in het onderwijs werken.’
Weishaupt spreekt van een veelkoppig monster dat bestreden moet worden. Dat kun je niet met kleine wapens te lijf gaan. ‘Deze uitdaging vraagt om grote veranderingen. We willen het beroep van de docent interessanter maken, de werkdruk moet omlaag, de leerkracht moet weer een rolmodel worden. Dat lukt alleen als je het onderwijs geheel opnieuw ontwerpt.’

Nieuw ontwerp voor het onderwijs

Het startpunt voor dit herontwerp is een analyse van de functie leerkracht. Welke werkzaamheden en taken zijn er? Voor welke daarvan is een hoogopgeleide docent noodzakelijk? Zijn er taken die beter passen bij andere profielen? Weishaupt: ‘We moeten de baan voor gekwalificeerde docenten aantrekkelijker maken. Door taken anders te verdelen, creëer je ook mogelijkheden om andere mensen aan te nemen. Je hebt minder vakdocenten nodig als je onderwijsassistenten meer werkzaamheden laat uitvoeren.’ De rol van de onderwijsassistent is in Weishaupts visie dan ook uitgebreider dan alleen het ondersteunen van leerkrachten, zoals dat nu in het onderwijs het geval is.
De bestuurder ziet meer kansen om het onderwijs beter af te stemmen op de arbeidsmarkt. ‘Bijvoorbeeld door een bevoegd docent instructie te laten geven aan twee klassen. Onder begeleiding van onderwijsassistenten nieuwe stijl oefenen de klassen de stof vervolgens afzonderlijk.’ Ook video-instructies kunnen een bijdrage leveren om het onderwijs minder afhankelijk te maken van de instroom van gediplomeerde docenten. Daarom is het volgens Weishaupt hoogste tijd om anders te kijken naar de taakverdeling binnen het onderwijs.

Anders organiseren werkt motiverend

Met vertegenwoordigers van andere scholen van Noorderwijzer denkt Weishaupt na over potentiële oplossingsrichtingen. In een eerste sessie kwamen al ideeën als het clusteren van bètavakken, het variëren van de duur van lesuren en het digitaliseren van toetsen naar boven. Deze moeten in de scholen zelf en in overleg met docenten en ander personeel vorm krijgen. Dat zorgt voor de noodzakelijke draagkracht. De eerste experimenten staan voor het komend schooljaar gepland.

Weishaupt en collega’s zijn zo de inspirators die laten zien dat het anders organiseren van onderwijs voor alle betrokkenen motiverend werkt. Als voorbeeld noemt hij het Technasium op zijn eigen school. Leerlingen kregen de kans om een boot op zonne-energie te ontwerpen en hiermee de Elfstedentocht te varen. ‘We moesten ze eerder afremmen dan motiveren. Dat bewijst dat je leerlingen kunt motiveren door het onderwijs anders te organiseren.’

Scholen moeten zelf leren

Weishaupt vindt het belangrijk dat het onderwijs leert van andere sectoren. Een voorbeeld hiervan is het Amsterdam UMC. ‘Het ziekenhuis ontlastte het zorgpersoneel door het zorgproces heel anders in te richten. Daarmee ging de werkdruk omlaag, was er minder hoogopgeleid zorgpersoneel nodig én werd de kwaliteit van de zorg beter. Hieruit moeten we lessen trekken voor het onderwijs.’ Noorderwijzer wil ingezette traject daarom laten begeleiden door een promovendus. ‘Die kan bestaande kennis op dit gebied voor ons toegankelijk maken en monitoren wat in scholen wel of niet werkt.’