1. Psychische kwetsbaarheid en werk

‘Psychische kwetsbaarheid’ is een containerbegrip voor verschillende aandoeningen, van licht tot ernstig en van tijdelijk tot chronisch. Een huisarts of bedrijfsarts kan helpen bij psychische klachten en kan eventueel doorverwijzen naar een psycholoog en/of psychiater. Deze kijkt naar de klachten en helpt iemand in alle levensgebieden er mee om te laten gaan.

Op jaarbasis heeft ongeveer één op de vier volwassenen één of meerdere psychische aandoeningen. Dit komt overeen met bijna 3,3 miljoen volwassen Nederlanders van 18-75 jaar. Dat maakt de kans groot dat ook jij een collega met een psychische kwetsbaarheid hebt.

Aan een psychische kwetsbaarheid ligt vaak een samenspel aan oorzaken ten grondslag. Mensen kunnen erfelijk belast zijn, maar sociaal-culturele omstandigheden kunnen ook een rol spelen (opvoeding, ontwikkeling, leef-en werksituatie, levensgebeurtenissen). Het is belangrijk om te begrijpen dat het krijgen van een diagnose verschillende gevolgen kan hebben, zowel positief als negatief:

Positief

• Diagnoses kunnen leiden tot erkenning van problematiek.
• Diagnoses kunnen ertoe leiden dat iemand meer ondersteuning krijgt als dat nodig is.
• Diagnoses kunnen de kans op een goede behandeling vergroten.

Negatief

• Diagnoses kunnen leiden tot stigmatisering (bijvoorbeeld bij een sollicitatie).
• Diagnoses kunnen leiden tot hokjes-denken en stereotypering (“zij zal wel goed hierin zijn, want ze is…”).
• Diagnoses kunnen tot onzekerheid en een negatief zelfbeeld leiden.

Een psychische kwetsbaarheid kan iedereen overkomen. Verschillende mensen kunnen eenzelfde diagnose anders ervaren, want er zijn veel factoren die iemands beleving beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan de mate waarin symptomen opspelen of op welke manier iemand er zelf mee omgaat.

Mensen verschillen in hoe zij zich tot hun psychische problematiek verhouden, ook ten aanzien van werk. Sommige mensen werken op eigen wijze door, terwijl anderen productiever zijn na werkaanpassingen.

Een psychische kwetsbaarheid kan iedereen overkomen. Hieronder vind je een aantal verhalen van mensen met verschillende beroepen die te maken hebben met een psychische kwetsbaarheid:

• Een jurist met een bipolaire stoornis
• Een klantenservicemedewerker met een depressie
• Een beveiliger en stagebegeleider met psychoses
• Een klantcontactmedewerker met schizofrenie
• Een digital marketeer met een eetstoornis en PTSS
• Een passagiers-assistente met een depressie

Er rusten veel taboes op psychische kwetsbaarheden. Niet voor niets vertelt slechts één op de drie medewerkers aan collega’s wat er bij ze speelt. Uit onderzoek blijkt namelijk dat openheid negatieve gevolgen kan hebben voor baan- en promotiekansen. De volgende vooroordelen spelen een rol, zij het gelukkig in steeds mindere mate.

Mensen met een psychische kwetsbaarheid…
…kunnen niet aan de eisen van werk voldoen.
…kunnen voor hun eigen gezondheid beter niet werken.
…worden vooral vanwege liefdadigheid aangenomen voor een baan.
…zorgen voor een slechtere dynamiek in het team.
…zijn vaker ziek.

In de Nederlandse media is steeds meer aandacht voor het doorbreken van vooroordelen en taboes. Ook steeds meer werkgevers zetten zich hiervoor in. Het blijkt ook dat veel vooroordelen verdwijnen als je eenmaal ervaring hebt met collega’s met een psychische kwetsbaarheid.

Ervaren werkgevers fixeren niet te veel op diagnoses, maar op wat iemand kan en wat iemand nodig heeft om succesvol te werken. Vanuit dit oogpunt proberen zij dan ook een aantal valkuilen te vermijden:

• Valkuil 1: medische taal hanteren. Werk-georiënteerde taal leidt wél tot praktische inzichten:
  NIET: “Maximes bipolaire stoornis is chronisch, daar heeft hij voor altijd last van.”
  WEL: “Maxime heeft periodes waarin hij weinig energie heeft en minder kan werken”.
• Valkuil 2: de mens achter de diagnose niet zien. Altijd vragen naar iemands behoeften:
  NIET: “De nieuwe medewerker heeft een angststoornis. Misschien is het niet zo handig om haar de gasten te laten verwelkomen.”
  WEL: “Zou jij morgen de gasten willen verwelkomen?”
• Valkuil 3: uitgaan van onmogelijkheden. Denk altijd in mogelijkheden:
  NIET: “Met een autismespectrumstoornis zit werk als interviewer er niet in.”
  WEL: “Laten we samen verkennen of het werk als interviewer past. Als we samen aandacht besteden aan interviewtechnieken, kunnen we een werkwijze vinden die bij hem past.”

In de verdere hoofdstukken lees je meer over de principes die ervaren werkgevers hanteren om tot duurzame dienstverbanden te komen.