Achtergrond
Meten is weten
In de artikelenreeks ‘Meten is weten’ neemt AWVN werkgevers mee in actuele economische ontwikkelingen. In dit tweede artikel voorzien we tal van dreigende economische signalen van context en benadrukken we dat de huidige afkoeling van de economie het belang onderstreept van maatwerk in de cao-onderhandelingen.
Eerste aflevering ′Meten is weten′:
22/02/24 Wat werkgevers moeten weten van de nieuwste CPB-ramingen
Na een krimp gedurende drie kwartalen, groeit de economie weer licht en het CPB verwacht dat de de groei de komende tijd aan zal houden. We hebben twee grote schokken achter de rug: eerst de coronapandemie en vervolgens de oorlog tussen Rusland en Oekraïne en de daaruit voortvloeiende energiecrisis. Deze ontwikkelingen leidden tot grote verstoringen in de internationale ketens en veroorzaakten daarmee torenhoge inflatie door de gestegen prijzen voor onder andere transport en energie. Dankzij overheidsinfusen – in de vorm van onder andere de NOW en het energieplafond – heeft de Nederlandse economie deze schokken redelijk goed doorstaan.
Nu de overheidsinfusen afgekoppeld zijn, koelt de economie af – maar in het vierde kwartaal van 2023 groeide de economie toch weer heel licht. Het is nog veel te vroeg om te juichen: veel economische indicatoren staan nog op oranje of rood. Zo gaan meer bedrijven gaan failliet of reorganiseren. Tegelijkertijd daalt de inflatie, maar blijft de kerninflatie hoger dan gewenst.
Economie koelt wat af
De coronacrisis verstoorde de internationale ketens, hetgeen leidde tot een oververhitte economie. Dit betekent dat de vraag naar goederen en diensten veel groter was dan het aanbod. Door de coronapandemie stelden bedrijven en huishoudens een deel van hun consumptie (CBS) uit. Toen deze vraag weer op gang kwam, konden bedrijven deze niet bijbenen. Inmiddels is veel van de uitgestelde consumptie ingehaald, waardoor vraag en aanbod weer beter in verhouding zijn. De hoge rentestand van de Europese Centrale Bank (ECB) had als doel de consumptie af te remmen en daarmee de inflatie te beheersen. Hierdoor koelde de oververhitte economie weer af.
Deze afkoeling resulteerde in 2023 tot drie opeenvolgende kwartalen economische krimp. Dit betekent dat Nederland te maken heeft gehad met een recessie. Daarvan is namelijk sprake wanneer de economie twee kwartalen of meer op rij krimpt. De impact ervan bleef relatief beperkt, en was bijvoorbeeld vele malen kleiner in vergelijking met de schokken van de coronacrisis of de bankencrisis. Vandaar dat er wel gesproken wordt van een technische recessie.
Inmiddels groeit de economie weer licht. Het CBS rapporteerde op basis van voorlopige cijfers een economische groei van 0,3% in het vierde kwartaal van 2023. Bescheiden groei, dus – en, zoals CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen bij wijze van waarschuwing aangaf, één zwaluw maakt nog geen zomer. Het CPB verwacht wel dat de groei de komende jaren aanhoudt, maar op een relatief laag niveau blijft.
Aantal faillissementen en reorganisaties neemt toe
Dat de seinen nog lang niet op groen staan, blijkt ook uit andere verschillende indicatoren. Zo is het aantal faillissementen in vergelijking met eerdere jaren laag, maar is deze de afgelopen periode wel toe. Tijdens de coronapandemie zijn veel bedrijven gesteund door de overheid met de NOW-regeling. Hierdoor zijn ook bedrijven die financieel minder goed presteerden overeind gehouden. Nu de NOW-steun is gestopt, moeten werkgevers de overheidssteun terugbetalen. Daarbovenop komt de dalende vraag naar goederen en diensten en de sterk gestegen loonkosten. Ook maakt de hoge rente het voor bedrijven lastig om leningen te krijgen en noodzakelijke bedrijfsinvesteringen te doen. Hierdoor gaan meer financieel ongezonde bedrijven failliet, maar de golf ‘zombiebedrijven’ die omvalt blijft nog beperkt. De vraag is hoelang dat nog zo blijft.
Ook loopt het aantal reorganisaties steeds verder op. De sterk gestegen loonkosten in combinatie met dalende vraag, lijkt de belangrijkste reden voor bedrijven om de bezem door het personeelsbestand te halen. Het UWV verwacht dat het aantal mensen met een uitkering zal toenemen, maar ziet geen reden tot paniek. De meeste werknemers die hun baan verliezen, zullen snel ander werk vinden. Aan de ene kant is dit een geruststellende boodschap, aan de andere kant geeft dit ook aan dat de arbeidsmarkt krap zal blijven.
Werkloosheid blijft laag, arbeidsmarkt blijft krap
De economische afkoeling leidt tot dus niet of nauwelijks tot extra ruimte op de arbeidsmarkt. Ondanks dat het aantal faillissementen en reorganisaties oploopt, neemt het aantal werklozen nauwelijks toe. In 2023 lag de werkloosheid gemiddeld op 3,6% van de beroepsbevolking. De arbeidsmarkt zal de komende jaren overspannen blijven. Het aantal werklozen is de afgelopen tien jaar gehalveerd; tegelijkertijd is het aantal openstaande vacatures het laatste decennium juist sterk toegenomen. De arbeidsmarktkrapte zal de komende jaren aanhouden, omdat deze met name veroorzaakt wordt door demografische ontwikkelingen zoals de vergrijzing en de ontgroening.
Arbeidsmarktkrapte kan verdere economische groei in de weg staan: de afgelopen jaren is de extra inzet van arbeid de grootste bijdrage aan de economische groei in Nederland. Nu de arbeidsparticipatie een recordhoogte heeft bereikt, zal economische groei door extra inzet van arbeid moeilijk te realiseren zijn. Tegelijkertijd blijft de arbeidsproductiviteitsgroei van Nederland achter. Hierdoor wordt het moeilijker voor bedrijven om groei te realiseren. Dit blijkt nu al uit de achterblijvende investeringen van bedrijven. Als deze trend aanhoudt tast dit de concurrentiepositie van bedrijven aan.
Arbeidsvoorwaardennota
Lees de arbeidsvoorwaardennota 2024 van AWVN, VNO-NCW en MKB-Nederland, ‘De toekomst wacht niet’, voordat u het arbeidsvoorwaardenoverleg in gaat, en doe er uw voordeel mee.
Sectorale verschillen nemen toe
Op macroniveau staan dus flink wat signalen op oranje; één niveau lager, op sectorniveau, staan sommige signalen op rood. Bij een aantal belangrijke sectoren die aan het begin van grotere ketens zitten neemt de onzekerheid steeds verder toe. Zo melden meerdere bedrijven in de chemie en industrie tegenvallende resultaten. Zij produceren grondstoffen voor veel andere delen van de economie. Al meerdere kwartalen op rij daalt de omzet in deze sectoren. Deze daling kan een voorteken zijn dat de vraag in andere segmenten verder keldert.
Daarnaast blijft de mondiale onzekerheid groot. Verstoringen in de internationale handelsketen kunnen verschillend uitwerken op sectoren. De impact van het conflict tussen Israël en Hamas wordt steeds duidelijker: zo heeft de transport en logistiek veel last van de Houthi-aanvallen op schepen in de Rode Zee. Dit leidt al tot stijgende containerprijzen, wat uiteindelijk weer kan leiden tot hogere prijzen in andere delen van de economie. Hoe groter deze impact wordt en naarmate het conflict voortduurt, des te meer sectoren de effecten gaan merken.
Cao-onderhandelingen: maatwerk
De stagnerende economie noopt tot maatwerk in de cao-onderhandelingen. De effecten van de afkoeling van de economie lijken nu nog mee te vallen, maar desondanks is de situatie in combinatie met de globale ontwikkelingen zorgwekkend – zeker voor sectoren die nu al hard geraakt worden. Daarom is het belangrijk om de afkoeling van de economie niet te onderschatten. Het is belangrijk dat cao-partijen rekening houden met de economische bedrijfs- of sectorspecifieke situatie.
