Polarisatie werd in 2024 door Van Dale uitgeroepen tot woord van het jaar. Volgens de verkiezingscommissie zou het de tijdsgeest goed illustreren. Uit verschillende onderzoeken blijkt inderdaad dat we in Nederland steeds negatiever kijken naar mensen met een andere mening. Liever omringen we ons met personen uit de eigen bubbel. Wat zegt dat over hoe we met elkaar omgaan op de werkvloer? En kunnen we het tij keren door in te zetten op maatschappelijk verantwoord werkgeven?
De toenemende polarisatie brengt ook uitdagingen mee voor werkgevers. Als medewerkers niet meer naar elkaar luisteren en elkaar vermijden, dan staat dat een gezonde en innovatieve werkomgeving in de weg. Gelukkig hebben werkgevers de juiste middelen in handen om polarisatie effectief tegen te gaan. Al moeten ze die wel goed inzetten, vindt filosoof Lammert Kamphuis. Hij schreef het boek Verslaafd aan ons eigen gelijk over polarisatie.
Werk als verbindende factor
Kamphuis ziet dat de werkplek nog één van de weinige plekken is waar mensen met verschillende meningen en achtergronden bij elkaar komen. “Ze hebben een gemene deler, namelijk het bedrijf waar ze werken. Dat maakt dat werkgevers een unieke startpositie hebben om mensen met elkaar te verbinden, het goede gesprek te faciliteren en zo te ‘depolariseren’”, legt hij uit. Om werkgevers te helpen om in te zetten op maatschappelijk verantwoord werkgeven, doet de filosoof drie aanbevelingen.
Drie aanbevelingen om als werkgever te depolariseren
- Organiseer tegengeluid en ontdek je blinde vlekken.
- Durf in een meningsverschil de waarde te ontdekken die de tegenpartij uitdraagt.
- Blijf ‘spelen’ en integreer het in je werk.
Maar ik heb toch ook gewoon gelijk?!
Volgens Kamphuis zijn er een aantal redenen waarom we zo makkelijk vastroesten in onze eigen tunnelvisie. “We houden er gewoon van om gelijk te krijgen. Dat heeft deels te maken met een fysieke verslaving. Je lichaam maakt dopamine aan als je iets hoort waar je het mee eens bent.”
Echter is het niet alleen een kwestie van koppigheid. Naast dat we gelijk willen krijgen, zijn we er vaak ook van overtuigd dat we gelijk hebben. “We hebben allemaal ons eigen wereldbeeld met bijbehorende gedachten en patronen. Je bent daarom snel geneigd om te zeggen dat iets ‘de waarheid’ is, als het binnen je eigen beeld past”, legt Kamphuis uit. “Hoor je standpunten of meningen die je wereldbeeld bedreigen? Dan is de kans groter dat je die wegredeneert.”
Dat verzet heeft alles te maken met de manier waarop we nadenken. “In ons denken overheerst vaak ‘de luie geest’. Die zegt: ik heb gelijk en jij niet. We geven betekenis aan wat we zien, zonder alle objectieve feiten te kennen. Witte vlekken vullen we – vaak onbewust – met aannames. We gaan er bijvoorbeeld automatisch vanuit dat iemand het met ons eens is als er geknikt wordt. Of denken dat iemand ons aardig vindt als diegene glimlacht. Het zijn echter allemaal interpretaties, die helemaal niet waar hoeven te zijn.”
Weten wat we niet weten: wat zijn onze blinde vlekken?
Het invullen van onze witte vlekken passen we de hele dag toe op van alles. Dat maakt dat we allemaal verschillende interpretaties hebben, maar er toch van overtuigd zijn een objectieve kijk te hebben. Kamphuis vindt dit een verlammend effect hebben op de samenleving. Het zorgt er namelijk voor dat we vast blijven zitten in patronen. “Denken dat we alles weten staat innovatie in de weg. Je staat er niet meer voor open om nieuwe dingen te leren of te proberen. En bij het maken van keuzes krijg je argumenten als: ‘we hebben het altijd zo gedaan’.”
Kamphuis ziet liever dat er binnen organisaties meer gesproken wordt over wat we niet zeker weten. “Bescheidenheid is een waarde die meer erkenning zou moeten krijgen. Toegeven dat je iets niet weet, is iets moois. Het geeft ook inzicht”, vervolgt hij. “Ik stel vaak de vraag: laat je je liever opereren door een arts die 99% van de ingreep weet, maar zich niet bewust is van de laatste procent? Of door een arts die 90% van de ingreep weet, maar zich wel bewust is van de 10 procent die hij niet weet? Laatstgenoemde weet waar de blinde vlekken zitten en kan om hulp vragen.”
Kritisch op de ander
Naast dat we onszelf graag gelijk geven, blijkt uit onderzoek dat we onbewust ook veel kritischer zijn op anderen dan op onszelf. We trekken daardoor vaak niet alleen de boodschap, maar vooral de ander als bron in twijfel.
Het is een trekje dat we vaak bij anderen herkennen, maar niet snel bij onszelf. “Bij de promotie van mijn nieuwe boek (Verslaafd aan ons eigen gelijk, red), heb ik veel mensen -zonder sarcasme- horen zeggen dat het ze een goed boek leek voor hun partner”, vertelt Kamphuis lachend. “Dat laat eigenlijk al zien dat we bij een meningsverschil vaak de schuld bij de ander leggen.” Om te laten zien hoe mensen denken noemt hij nog een voorbeeld.
“Neem een column in de krant. Als je het met de boodschap eens bent, vind je het vaak een goede journalist. Of geef je aan blij te zijn dat je een abonnement hebt op de desbetreffende krant. Maar als het tegen je ideeën ingaat, doe je het vaak af als onzin. En niet alleen de boodschap, ook de bron. Dan is het plotseling een ‘sensatiekrant’ of een auteur zonder kennis van zaken.”
Wat als de ander gelijk heeft?
Zoveel mensen, zoveel meningen. Moeten werkgevers hier zich druk over maken? Volgens Kamphuis is het hebben van verschillende meningen niet het probleem. Het gaat erom hoe we met deze verschillen omgaan. “Een meningsverschil is vaak een botsing van belangen of waarden of rechten. Om niet in een patstelling te verzandden is het belangrijk dat we onze ‘lenige geest’ activeren. Oftewel: nadenken over hoe we denken.”
Het gaat daarbij niet om wie gelijk heeft, maar hoe we beter naar elkaar kunnen luisteren. “Dat kan door tegengeluid te organiseren”, legt Kamphuis uit. “Draai een stelling 180 graden om en durf op zoek te gaan naar je eigen blinde vlekken. Zoek ook het gelijk van de ander. Stel jezelf de vraag: wat als de ander voor 1% gelijk heeft? Op die manier onderzoek je welke waarde in het standpunt van de ander meer wordt uitgedragen. Of om in de woorden van de Nigeriaanse filosofe Sophie Oluwole te spreken: ‘Wijsheid is de mogelijkheid om iets op een andere manier te zien’.”
Bij deze methode hoef je de ander geen gelijk te geven. Het gaat vooral om het begrijpen en het erkennen van de ander. Dat maakt het klimaat bij een meningsverschil vaak veel zachter, waardoor het een kleinere kans heeft om uit de hand te lopen. Ook is het een aantrekkelijke manier om je eigen visie te laten zien. De ander zal door deze erkenning namelijk ook eerder geneigd zijn om zich in jouw zienswijze te verdiepen.
Omgaan met polarisatie op de werkvloer
Werknemers kunnen het maximale uit zichzelf halen als ze zich betrokken voelen bij het doel van de organisatie. Door naar elkaar te luisteren en te depolariseren voelen werknemers zich veilig, gerespecteerd en gewaardeerd.
Werkgevers kunnen zo’n klimaat creëren door in te zetten op maatschappelijk verantwoord werkgeven. Meer weten? Lees verder op onze pagina over maatschappelijk verantwoord werkgeven.
Praat met elkaar en maak plezier
Ten slotte adviseert Kamphuis iedereen om meer plezier te maken op het werk en kleine speelse elementen in het dagelijks werk te verwerken. Dat zorgt niet alleen voor creativiteit, maar ook voor meer onderlinge verbinding. En dat zorgt er weer voor dat de werkplek een leuke en veilige plek is waar mensen bij elkaar kunnen komen. En waar kruisbestuiving kan ontstaan. Hoe dit idealiter werkt, illustreert Kamphuis met een voorbeeld dat hij jaren geleden zag in Senegal.
“Daar wonen mensen met verschillende achtergronden al heel lang vreedzaam samen. Tijdens een excursie werd ik op een uitzicht gewezen waar zowel een kerk, moskee als een baobab boom te zien was. Laatstgenoemde speelt vooral een belangrijke rol binnen natuurreligies. Ik dacht dat de vreedzaamheid vooral zat in dat verschillende religies naast elkaar kunnen leven.
Mijn gids legde echter uit dat iedereen naar de baobab boom ging en ze daarnaast ook nog naar de kerk of moskee gingen. Daardoor is het letterlijk een common ground, waar mensen met verschillende achtergronden elkaar vinden. In Nederland hebben we geen baobabbomen, maar kan de werkvloer wel zo’n gemene deler zijn. Door hier samen te komen, naar elkaar te luisteren en te spelen kunnen we meer verbinden en hopelijk iets van tegenwicht bieden tegen polarisatie.”
Lammert Kamphuis was op donderdag 17 april gastspreker op een interne bijeenkomst van AWVN.
