Is loonsverhoging geven verboden?

Is loonsverhoging geven verboden? Het lijkt er soms wel op.

Onlangs verschenen er in de media berichten over de cao-onderhandelingen bij de supermarkten. Of liever gezegd, de onderhandelingen die vastliepen op een looneis van 5% en niet meer plaatsvonden. FNV eist 5% meer loon, de VGL, de brancheorganisatie van de supermarkten, gaat hier niet mee akkoord. In afwachting van een akkoord hebben enkele grote supermarkten alvast 2,5% loonsverhoging gegeven. Mogelijk een verboden kartelafspraak, kopten kranten en enkele nieuwssites. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) doet onderzoek!

Zonder dat de ACM hier zelf over bericht, wordt een woordvoerder aangehaald die uitlegt dat loon een “concurrentiegevoelige parameter” is, en gezamenlijke afspraken of adviezen hierover een kartel kunnen zijn. Pieter Verhoog, onderhandelaar namens de VGL (cao voor filialen), snapt de ophef niet. De lonen worden niet verlaagd, iedereen wordt hier beter van.
Maar wacht even, is loonsverhoging geven verboden door het mededingingsrecht? Dat zou betekenen dat elke cao-onderhandeling met de ACM op de achtergrond gevoerd moet worden. En wat als we besluiten om geen nieuwe cao af te sluiten? Dat betekent geen loonsverhoging en bespaart ook kosten, mag dat ook niet?

Kartelverbod

In hoeverre afspraken over arbeidsvoorwaarden in strijd zijn met het kartelverbod en daarmee verboden kunnen zijn, is geen nieuwe vraag. In 1999 deed het Europese Hof van Justitie uitspraak in de zaken Albany, Brentjens en Drijvende Bokken, die speelden in de Rotterdamse haven. Volgens vaste rechtspraak, inmiddels vastgelegd in onze eigen Mededingingswet, is het maken van afspraken over arbeidsvoorwaarden en werkgelegenheid door sociale partners uitgezonderd van het kartelverbod. De Nederlandse wetgever heeft hiervan gemaakt dat afspraken in de cao uitgezonderd zijn van het kartelverbod. En daar horen we nu de klok luiden. Want, de eenzijdige loonsverhoging door werkgevers is geen cao-afspraak, integendeel! Dus dan mag het niet? Nee, daar moete nog een oordeel over geveld worden. Dit heeft alleen tot gevolg dat de uitzondering van het kartelverbod niet ingeroepen kan worden. Vandaar dat de ACM niet zegt dat het niet mag, maar alleen onderzoek doet of er sprake is van een kartelafspraak.
Hiervoor is nodig dat er sprake is van een afspraak tussen ondernemingen die de concurrentie vervalst en daarmee consumenten benadeelt. Het is dan niet nodig om een getekende overeenkomst te overleggen waarin de verboden afspraak opgetekend is. Een advies van een ondernemersvereniging of een stilzwijgende impliciete afspraak is voldoende. Maar er moet wel sprake zijn van beperking van de mededinging. De loonsverhoging moet een significante invloed hebben op de prijzen om te kunnen spreken van een kartel. Of dit het geval is bij de supermarkten moet dus nog vastgesteld worden. Ook dat de werknemers hier beter van worden, is niet relevant.

In dit weblog informeren de advocaten en juristen van AWVN u geregeld over actuele arbeidsrechtelijke ontwikkelingen. Hier vindt u alle arbeidsrechtelijke blogs

Europees recht

Tegelijkertijd is hier wel degelijk meer aan de hand. Het Europese Hof heeft destijds niet voor niks afspraken tussen sociale partners uitgezonderd van het kartelverbod. Het Europese recht streeft volgens het Hof niet alleen maar een gezamenlijke markt met onvervalste concurrentie na, maar moet ook verbetering van levensomstandigheden en adequate sociale bescherming bevorderen. Het recht op collectieve onderhandelingen maakt hier deel van uit. En dus, “hoewel een zekere mededingingsbeperkende werking eigen is aan cao’s tussen werkgevers en werknemers” worden doelstellingen van sociale politiek teveel ondermijnd als sociale partners aan het kartelverbod gebonden zouden zijn, aldus het Hof. Natuurlijk riep en roept dit nog steeds allerlei vragen op.

Mag alles in de cao?

Mag je dan meteen van alles afspreken als het maar in de cao staat? Mogen ook anderen onder het mom van een cao afspraken maken, zoals beroepsverenigingen en verzekeraars? Mogen zzp-ers als ondernemers ook afspraken maken? En moet je bewijzen dat wat we afspreken doelstellingen van sociale politiek nastreeft? Zonder hier al te diep op in te gaan is het wel duidelijk dat het recht op collectieve onderhandelingsvrijheid buiten kijf staat, in de EU en als fundamenteel grondrecht. Dat betekent dat ook het niet maken van afspraken hier onder valt. Nog scherper gesteld, cao-onderhandelingen kunnen niet onder dreiging van het kartelverbod – geen grondrecht – en de ACM gevoerd worden. Ook kan het niet zo zijn dat het uiteindelijk het kartelverbod gebruikt wordt om werkgevers tot een hogere loonsverhoging te dwingen. Daar is een ander instrument voor, de staking.