Mag een werkgever specifieke delegatieleden van een vakbond weigeren bij cao-onderhandelingen? Over die vraag ging een zaak die de Vereniging voor Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) onlangs aanspande tegen Ryanair. In het VNV-onderhandelteam zitten piloten van andere luchtvaartmaatschappijen en Ryanair wil die niet aan de cao-tafel hebben. De rechter oordeelde echter dat fundamentele vakbondsrechten Ryanair verplichten om het team zoals samengesteld door VNV te accepteren en dat een beroep van Ryanair op het kartelverbod niet opging.
Discussies over toegang tot cao-onderhandelingen gaan meestal over het toelaten van een bepaalde vakbond tot het overleg. Soms gaat het over het toelaten van nog een vakbond tegen de zin van de reeds aanwezige vakbonden. Soms gaat het over het toelaten van een nieuwe vakbond die specifieke belangen vertegenwoordigt of om het toelaten van een vakbond waar een werkgever niet op zit te wachten. Onder bepaalde omstandigheden kunnen vakbonden bij de rechter toegang tot de onderhandelingen afdwingen. Dit is het geval als zij kunnen aantonen evident representatief te zijn, bijvoorbeeld omdat ze meer werknemers vertegenwoordigen dan de andere aanwezige bonden in het overleg, of als ze specifieke belangen vertegenwoordigen in het overleg die anders niet aan de orde zouden komen. Het niet toelaten van een bond aan tafel kan de rechter aanmerken als onrechtmatig – wat overigens niet wil zeggen dat de werkgever ook verplicht is daadwerkelijk met deze toegelaten bond een cao af te sluiten. Maar wat nu als de werkgever de desbetreffende vakbond niet de toegang tot de onderhandelingen ontzegt, maar de door de vakbond samengestelde onderhandeldelegatie afwijst?
In dit blog informeren de advocaten en juristen van AWVN u geregeld over actuele arbeidsrechtelijke ontwikkelingen
Je kunt dit opvatten als hetzelfde kunstje, het blijft het weigeren van toegang. Behalve dat in dit geval niet een bond toegang wordt geweigerd, maar alleen bepaalde vertegenwoordigers die niet aan bepaalde eisen voldoen. Je kunt je ook op het standpunt stellen dat het een werkgever vrijstaat te kiezen met wie hij onderhandelt, met de beperkingen van de evidente representativiteit, en dat hij dus gerechtigd moet zijn voorwaarden te stellen.
Vakbond of ondernemersvereniging?
Een dergelijke kwestie kwam vorige maand dus aan de orde bij de rechtbank Noord-Holland in Haarlem. De VNV vroeg de rechter in kort geding om Ryanair te sommeren niet langer leden van het door VNV aangewezen onderhandelteam af te wijzen en piloten van concurrerende luchtvaartmaatschappijen aan de onderhandelingstafel te dulden. Het weigeren daarvan zou volgens VNV in strijd zijn met fundamentele vakbondsrechten, die zijn vastgelegd in verdragen van de International Labour Organization (ILO).
Ryanair meent dat het feit dat er veel bedrijfsgevoelige informatie tijdens de onderhandelingen wordt prijsgegeven, haar het recht geeft piloten van concurrenten aan tafel te weigeren op grond van EU-richtlijn 2016/943 inzake de bescherming van bedrijfsgeheimen en op grond van het kartelverbod. Ryanair erkent dat een vakbond in principe zelf mag uitmaken hoe zij zich organiseert op grond van ILO-verdrag nr. 87 en nr. 98. De luchtvaartmaatschappij meent echter geen onderhandelaars in dienst van concurrenten aan haar tafel te hoeven accepteren, vanwege het verbod op het uitwisselen van bedrijfsgevoelige informatie betreffende concurrenten.
Dat Ryanair zich op dit standpunt stelt, is te verklaren. De onderhandelaars van de VNV zijn piloten die nog vliegen bij verschillende luchtvaartmaatschappijen, dus ook bij de concurrenten van Ryanair zoals Transavia en KLM. Je zou je af kunnen vragen of, of wanneer, het uitwisselen van informatie aan de onderhandelingstafel tussen concurrenten onderling of het afsluiten van een cao kan leiden tot een in het mededingingsrecht verboden kartelafspraak. Is het uitwisselen van informatie al genoeg om verboden gedragingen te constateren, of is alleen het afsluiten van een cao een probleem, of allebei? Zou het zelfs zo kunnen zijn dat de concurrent met het grootste marktaandeel die mee stemt over het onderhandelingsakkoord, met zijn stem de loonkosten van zijn concurrenten kan beïnvloeden? Uiteindelijk stemt de ledenraad van de VNV over de onderhandelingsresultaten van de delegatie. Op welk moment is de VNV mededingingsrechtelijk gezien aan te merken als een ondernemersvereniging die een kartelafspraak maakt, in plaats van een vakbond die een cao afsluit?
Fundamentele vakbondsrechten
De rechter ging niet mee in het verweer van Ryanair. Immers: het vergaren van bedrijfsgevoelige informatie is toegestaan in het kader van het cao-overleg. Daarbij heeft, aldus de rechter, het Europese Hof in de beruchte Albany, Brentjens en Drijvende Bokken-arresten bepaald dat mededingingsrecht niet boven de fundamentele vrijheden van collectieve onderhandelingen gaat. De rechter meende ook dat het weinig aannemelijk is dat er bedrijfsgeheimen gaan worden onthuld, omdat Ryanair zelf die gegevens aan de onderhandelaars verstrekt. Ryanair mag dan ook niet langer onderhandelaars aan tafel weigeren die in dienst zijn van de concurrent.
Kort door de bocht
Vanuit het leerstuk van het toegang krijgen tot onderhandelingen, was deze uitspraak misschien wel te voorspellen. Een rechter die een werkgever toestaat om allerlei voorwaarden aan delegaties op te leggen, zet de deur open voor andere werkgevers en vakbonden die nog een appeltje hebben te schillen met bepaalde personen. Als een vakbond als evident representatief is aan te merken, moet daar niet nog afbreuk aan gedaan kunnen worden via een andere weg. Ook dat de rechter in zijn oordeel terugvalt op de preambule van de richtlijn inzake de bescherming van bedrijfsgeheimen, die rekening houdt met verkrijging en openbaarmaking van bedrijfsgeheimen in het kader van vakbondswerk, is niet heel vreemd.
Het kartelrechtelijke vraagstuk is wel wat kort door de bocht door de rechter afgewezen. Bij de beantwoording van de vraag of een cao-afspraak aan te merken is als een verboden kartelafspraak, is inderdaad de Albany-jurisprudentie het startpunt. In deze uitspraken is door het hof aan cao’s de immuniteit voor het kartelverbod verleend. Dit geldt echter alleen voor de cao zelf. Het mededingingsrecht in het algemeen ondergeschikt aan de fundamentele vrijheden van collectieve onderhandelingen verklaren, gaat wat ver. Daar valt bovendien nog wat op af te dingen aan de hand van andere jurisprudentie van het Hof, zoals de Viking Laval-jurisprudentie.
Betekent de immuniteit van de cao ook immuniteit voor alle aspecten van de onderhandelingen zelf? Is dit een kwestie van proportionaliteit en is het dan aan de rechter om te beoordelen, of moet hij zich terughoudend opstellen? Of dit nog in een bodemprocedure aan de orde komt, is uiteindelijk aan Ryanair en/of VNV.
