Recente cijfers van het CBS over het tweede kwartaal van 2020. Een nieuwe raming van het CPB. Wat betekenen ze voor werkgevers en het arbeidsvoorwaardenoverleg 2021?
Voor de zomervakantie buitelden de economische ramingen en cijfers over elkaar heen. Afgelopen week hebben het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS) en het Centraal Planbureau (CPB) nieuwe gegevens gepubliceerd. Die geven die iets meer vastigheid over het economisch beeld en de vooruitzichten. Op basis van deze cijfers neemt het kabinet beslissingen over de verdere economische aanpak van de coronacrisis. In deze blog wil ik de cijfers duiden en aangeven welke lessen werkgevers eruit kunnen trekken voor het arbeidsvoorwaardenoverleg 2021.
Het tweede kwartaal werd gekenmerkt door de ‘intelligente lockdown’ die van half maart tot 1 juni van kracht was. Krimp was dan ook verwacht. De cijfers van het CBS laten zien dat de economie in het tweede kwartaal met 8,5% is gekrompen ten opzichte van het eerste kwartaal. De hoofdeconoom van het CBS noemde deze cijfers “catastrofaal” omdat dit de grootste krimp is die ooit is gemeten. Tegelijkertijd waren deze cijfers beter dan verwacht. De krimp in het tweede kwartaal in Nederland nog mild in vergelijking met andere landen.
De eerste tekenen van voorzichtig herstel zijn zichtbaar nu consumenten weer meer geld kunnen uitgeven. Zo zijn het consumenten- en productenvertrouwen weer iets gestegen ten opzichte van het dal. Ook de augustusraming van het CPB is iets positiever over 2020 dan de raming van juni. Het basisscenario gaat uit van een economische krimp van 5,1% in 2020, en een stevige economische groei vanaf het derde kwartaal die uitmondt in 3,3% groei in 2021. De werkloosheid verdubbelt in 2021 ten opzichte van begin dit jaar en komt uit op 6,5%.
Dit beeld typeert het CPB als ‘matig herstel’: de economie komt pas in 2022 op het niveau van voor de crisis. Er is wel een disclaimer. Als er een grootschalige tweede coronagolf komt, ziet de situatie er stuk negatiever zijn.
In de CPB-raming zijn de begroting van 2021 en een eventuele verlenging van het steunpakket (inclusief een NOW 3.0) nog niet meegenomen. Het CPB geeft aan dat de overheidsschuld in alle scenario’s beheersbaar blijft en dat het niet voor de hand ligt dat de regering nu gaat bezuinigen. Gezien de grote economische klap, de voortdurende beperkingen en de onzekerheid over de verspreiding van het virus lijkt het niet de vraag of het steunpakket wordt verlengd, maar welke voorwaarden eraan zijn verbonden.
In een crisis als deze die het ondernemersrisico te boven gaat, is overheidsbeleid bepalend voor het beperken van economische schade. Experts geven aan dat het Nederlandse steunpakket (NOW-1, NOW-2) daarin tot nu toe goed is geslaagd. Voor werkgevers en het herstel van de economie is verlenging daarvan (NOW-3; eventueel met andere voorwaarden) belangrijk om het herstel te stutten en om als buffer te dienen als een grote tweede golf optreedt. Op Prinsjesdag (15 september) presenteert het kabinet de nieuwe plannen voor 2021. De verwachting is dat er meer duidelijk is over verlenging en vorm van het steunpakket.
Ondanks de voortdurende onzekerheid is langer afwachten geen optie voor werkgevers. Er moeten keuzes gemaakt worden over strategie, formatie, investeringen en arbeidsvoorwaarden. Uit de CPB-raming komen in elk geval drie aandachtspunten naar voren voor het arbeidsvoorwaardenoverleg 2021.
De afgelopen weken laten zien dat een grootschalige opleving van het virus een serieuze mogelijkheid is. Het CPB laat in de raming zien wat voor desastreuze effecten dat heeft. De economie krimpt dan in 2021 ook flink, en de werkloosheid stijgt tot boven de 10%. Dat is hoger nog dan tijdens de Grote Recessie. De effecten zullen voor sectoren die door corona zijn getroffen nog veel groter zijn. Het is daarom verstandig als organisatie rekening te houden met verschillende scenario’s. Om plannen klaar te hebben liggen om kosten te beperken en om de continuïteit te waarborgen als een negatief scenario zich voordoet.
Tegelijkertijd zijn positieve scenario’s ook een mogelijkheid: als de groei (verder) aantrekt, zal de arbeidsmarktkrapte snel kunnen terugkeren. De afgelopen maanden zijn veel cao-onderhandelingen uitgesteld vanwege de onzekerheid over de gevolgen. Opschorting van onderhandelingen of ongewijzigde verlenging van afspraken is een optie. Maar die ontneemt werkgevers ook de ruimte om (arbeidsvoorwaardelijke) veranderingen door te voeren die kunnen bijdragen aan het herstel.
Als het gaat om loon, valt te denken aan creatieve afspraken als conditionele loonsverhoging of opschortende voorwaarden (of wellicht versobering, als dat noodzakelijk is). De agenda kan ook breder zijn. Bijvoorbeeld flexibeler inzet van werknemers binnen de organisatie als het werk deels wegvalt. De uitdaging is om (zo ver mogelijk) maatregelen te identificeren die de organisatie in beide scenario’s sterker maakt.
Sinds maart hebben werkgevers alles in het werk gesteld om werknemers veilig hun werk te laten doen op locatie of vanuit huis. Nu normalisatie langer op zich laat wachten, kan worden gekeken of de afspraken en het beleid ook voor de langere termijn geschikt zijn. Een duidelijk voorbeeld hiervan is de (verdere) vormgeving van structureel thuiswerkbeleid. Veel organisaties hadden al ervaring met incidenteel thuiswerken, maar de huidige situatie van gedwongen thuiswerken is een compleet andere.
Vragen die opkomen zijn bijvoorbeeld of er genoeg aandacht is voor arbeidsomstandigheden thuis, welke voorzieningen en vergoedingen medewerkers krijgen en hoe thuiswerken doorwerkt in het mobiliteitsbeleid.
Minstens zo belangrijk is de sociale component: hoeveel (fysiek) contact en aandacht is er binnen teams, welke afspraken worden gemaakt over werken op kantoor en thuis en hoe om te gaan met verschillen in voorkeuren? Want sommige werknemers zullen niets liever willen dan weer naar kantoor gaan om elkaar te ontmoeten, terwijl anderen dat (nog) niet aandurven. Het is belangrijk voor beide groepen aandacht te hebben.
Meer inspiratie voor het arbeidsvoorwaardenoverleg 2021?
Om werkgevers te gidsen bij het vormgeven en aanpassen van arbeidsvoorwaarden in de coronacrisis, doet AWVN in de herziene arbeidsvoorwaardennota 2020 suggesties voor het lopende arbeidsvoorwaardenseizoen. Wat kunnen werkgevers doen om zowel gezond de crisis door te komen als op de langere termijn wendbaarder en crisisbestendiger te worden?
3. Zet ontwikkeling en omscholing van werknemers juist nu centraal
Werkgevers die worden geconfronteerd met de gevolgen van de crisis, kunnen in de verleiding komen hun inzet op scholing en ontwikkeling te verminderen. Maar het is juist nu extra belangrijk daaraan niet toe te geven: een bedrijf dat investeert in medewerkers is beter bestand tegen tegenslag en komt er sneller bovenop als de economie weer aantrekt. Als het bedrijf in de toekomst onverhoopt moet inkrimpen vanwege de crisis, kunnen de investeringen ertoe bijdragen dat vertrekkende medewerkers sneller elders een baan vinden. Zeker voor mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie geldt dat zij minder goed in staat zijn vanuit werkloosheid een nieuwe baan te vinden.
Vanwege de huidige situatie op de arbeidsmarkt kan dit een aandachtspunt zijn in het arbeidsvoorwaardenoverleg 2021. Daarnaast kunnen werkgevers ook de nieuwe NL-leert-door-regeling onder de aandacht brengen van werknemers. Deze regeling biedt zowel werkenden als werkzoekenden de mogelijkheid om ontwikkeladvies aan te vragen of scholing te volgen voor het behouden of verkrijgen van werk.
